Tại sao dầu cá voi từ một kho báu toàn cầu lại gần như biến mất? 🐋

Một ngành công nghiệp đã có tất cả: từ nhà ở đến nhà máy

Khi chúng ta nghĩ về các nguồn lực đã nuôi dưỡng nền văn minh hiện đại, ít khi nhớ đến dầu cá voi. Tuy nhiên, từ thế kỷ XVI cho đến tận thời kỳ hiện đại, vật liệu này thực sự là thứ đã thắp sáng các gia đình châu Âu và châu Mỹ. Những thợ săn cá voi dấn thân vào đại dương nguy hiểm vì họ biết rằng mỗi tấn dầu lấy từ cá voi và cá mập là vàng lỏng.

Điều thú vị không chỉ là nó chiếu sáng nhà cửa bằng một ngọn lửa rõ ràng và ổn định, mà hệ thống này đã hoạt động hơn 200 năm. Dầu cá voi được đốt trong đèn ở các ngọn hải đăng, đường phố và biệt thự. Trong khi các nhiên liệu khác sinh ra khói và bụi than, thì dầu này cung cấp một lựa chọn vượt trội, đặc biệt là gọi là “dầu tàu” được chiết xuất từ râu cá voi.

Vượt ra ngoài ánh sáng: sự bùng nổ thực sự của các công dụng

Điều mà nhiều người không biết là dầu cá voi không chỉ để chiếu sáng. Từ thế kỷ XVII, ngành công nghiệp xà phòng đã khám phá ra tiềm năng biến đổi của nó. Hàm lượng chất béo cao khiến nó trở thành nguyên liệu lý tưởng để tạo ra xà phòng bền, vệ sinh và hiệu quả. Điều này tạo ra một nhu cầu tăng vọt, và sớm hơn, các đội cá voi không chỉ xuất phát từ các cảng châu Âu mà còn mở rộng các tuyến thương mại mới đến châu Mỹ, châu Phi và châu Á.

Nhưng cuộc cách mạng thực sự đến từ Cuộc Cách mạng Công nghiệp của thế kỷ XVIII và XIX. Máy hơi nước, máy dệt tự động, các bánh răng phức tạp của nhà máy: tất cả đều cần dầu bôi trơn. Dầu espermaceti từ cá voi đầu trắng cực kỳ hiệu quả trong các máy móc áp lực cao, vì vậy nó trở thành chất bôi trơn ưa thích trong quá trình công nghiệp hóa sớm. Nếu không có loại dầu này, nhiều nhà máy đơn giản là không thể hoạt động hiệu quả.

Tính đa dụng còn vượt xa hơn nữa: dầu cá voi đã qua xử lý cứng lại dùng để làm nến (sạch hơn và bền hơn so với nến làm từ mỡ), cho ngành dệt may, da, thậm chí là dây thừng. Khi bước sang thế kỷ XX, người ta phát hiện ra rằng dầu cứng là thành phần thiết yếu của bơ thực vật, và điều ngạc nhiên nhất là dầu gan cá voi trở thành nguồn cung cấp vitamin D quan trọng trước khi có các loại bổ sung tổng hợp.

Nghịch lý: khi các chất nổ đến thay đổi tất cả

Ít người biết rằng trong Thế chiến I và II, dầu cá voi đóng vai trò bí mật nhưng then chốt. Dầu cứng được dùng để sản xuất nitroglycerin, thành phần chính của các loại thuốc nổ quân sự. Như vậy, trong thời bình, nó nuôi dưỡng các ngành công nghiệp dân sự, còn trong chiến tranh, nó nuôi dưỡng các kho vũ khí.

Sự sụp đổ không thể tránh khỏi: khi dầu mỏ thắng trận

Sự trỗi dậy của dầu mỏ đã tàn phá ngành công nghiệp cá voi. Kerosene nhanh chóng thay thế dầu cá voi làm nhiên liệu chiếu sáng. Các loại dầu bôi trơn tổng hợp mới vượt trội về hiệu suất công nghiệp. Đến giữa thế kỷ XX, những gì từng là thiết yếu đã trở thành thứ bỏ đi.

Điều thúc đẩy sự kết thúc này không chỉ là thị trường: ý thức về môi trường. Từ những năm 60, các phong trào bảo tồn đã ghi nhận sự sụt giảm của các quần thể cá voi. Ủy ban Cá voi Quốc tế đã hành động vào năm 1986, cấm săn bắt cá voi thương mại và thực sự chấm dứt một thương mại kéo dài gần 400 năm.

Bài học vẫn còn phù hợp

Dầu cá voi là một ví dụ điển hình về sự lỗi thời của tài nguyên. Nó từng là trung tâm của một thời đại, không thể thiếu cho cuộc sống hàng ngày và tiến bộ công nghiệp, nhưng cũng bị khai thác đến cạn kiệt. Sự biến mất của nó khỏi thị trường không chỉ do đổi mới công nghệ (dầu mỏ), mà còn do thực tế sinh học: đơn giản là không thể tiếp tục săn bắt cá voi mà không phá hủy loài này.

Ngày nay, khi chúng ta tranh luận về năng lượng tái tạo, bền vững và vòng đời của tài nguyên, dầu cá voi vẫn là một lời nhắc nhở âm thầm rằng ngay cả những nguồn lực tưởng chừng vô tận cũng có thể sụp đổ, và các nguồn thay thế luôn luôn rình rập để chiếm chỗ của chúng.