Từ "Thương nhân của cái chết" đến Người sáng lập Hòa bình: Hành trình mâu thuẫn của Alfred Nobel

Một Nhà Hóa Học Sinh Ra Để Phá Hủy

Alfred Nobel sinh ngày 21 tháng 10 năm 1833, tại Stockholm, Thụy Điển, trong một gia đình nơi kỹ thuật và đổi mới chảy trong huyết quản. Cha của ông, Immanuel Nobel, là một nhà phát minh thất bại tìm kiếm sự cứu rỗi trong kinh doanh chất nổ — cả theo nghĩa đen lẫn nghĩa bóng. Khi gia đình chuyển đến Saint Petersburg vào năm 1837, cậu bé Alfred lớn lên trong môi trường đầy máy móc, công thức hóa học và niềm đam mê gia đình về việc biến điều không thể thành có thể.

Ở tuổi 16, Alfred đã thành thạo nhiều thứ tiếng (tiếng Anh, Pháp, Đức và Nga) và có kiến thức sâu rộng về hóa học. Nhưng đam mê thực sự của ông là gì? Chất nổ. Trong khi những đứa trẻ khác chơi đùa, ông nghiên cứu nitroglycerin — hợp chất cực kỳ bất ổn và chết người đó đã thu hút và làm kinh hoàng cộng đồng khoa học thời bấy giờ.

Phát Hiện Thay Đổi Mọi Thứ

Sự đam mê của Nobel với nitroglycerin không chỉ là tò mò học thuật. Năm 1863, ông phát triển một bộ kích nổ thực tế cho phép kiểm soát chất nổ. Hai năm sau, vào năm 1865, ông tạo ra một viên đạn nổ an toàn hơn. Nhưng bước ngoặt thực sự đến vào năm 1867.

Nobel phát hiện ra rằng trộn nitroglycerin với kieselguhr — một đất sét silica xốp — tạo ra một chất nổ ổn định, dễ định hình và an toàn để xử lý. Từ đó, dynamite ra đời. Thế giới sẽ không bao giờ như cũ nữa.

Gần như trong một đêm, phát minh này đã cách mạng hóa xây dựng, khai thác mỏ và hạ tầng. Các đường hầm xuyên qua núi, đường sắt kết nối các châu lục, kênh đào nối các đại dương. Dynamite của Alfred Nobel đã biến những điều trước đây chỉ là mơ ước của các kỹ sư thành hiện thực.

Từ Phòng Thí Nghiệm Đến Đế Chế

Thành công mang lại không chỉ sự công nhận mà còn một mạng lưới nhà máy trải dài khắp châu Âu. Nobel đăng ký bản quyền gelatina nổ (1875) và balistite — một trong những loại thuốc súng không khói đầu tiên (1887). Trong khi đó, các anh em của ông, Robert và Ludvig, mở rộng gia tài bằng cách khám phá các mỏ dầu ở Baku, Azerbaijan.

Năm 1894, Nobel mua lại một nhà máy thép của Thụy Điển và biến nó thành Bofors, một trong những nhà sản xuất vũ khí lớn nhất thế giới. Sự giàu có của ông là không thể đo đếm. Sức mạnh của ông là vô hạn. Nhưng hối tiếc của ông ngày càng lớn.

Gánh Nặng Của Sự Mâu Thuẫn

Ở đây tồn tại nghịch lý định hình Alfred Nobel. Người đàn ông tích lũy tài sản từ chất nổ lại về cơ bản là một người hòa bình. Ông tin — có thể một cách ngây thơ — rằng sức mạnh phá hủy của các phát minh của ông sẽ hoạt động như một biện pháp răn đe chống chiến tranh, chứ không phải là công cụ để gây chiến.

Năm 1888, một tờ báo đã bắn trúng ông như một viên đạn. Một tờ báo đã đăng sớm tiểu sử của ông với tiêu đề tàn khốc: “Kẻ Buôn Bán Chết Chóc đã chết”. Nobel đã đọc chính bản thân mình trong lời đồn đại trước khi qua đời. Vết thương đó chưa bao giờ lành hẳn.

Dưới ảnh hưởng của người bạn Bertha von Suttner, một nhà hòa bình người Áo, và bị ám ảnh bởi danh tiếng của chính mình, Nobel bắt đầu tái tưởng tượng về di sản của mình.

Di Chúc Cuối Cùng Vang Vang Trong Lịch Sử

Năm 1895, một năm trước khi ông qua đời tại San Remo, Ý, Nobel đã soạn thảo di chúc của mình. Phần lớn tài sản của ông — tích lũy qua sự phá hủy — sẽ được biến thành các giải thưởng hàng năm nhằm công nhận những tiến bộ trong vật lý, hóa học, sinh lý học/y học, văn học và hòa bình.

Đó là một cuộc chơi cược tuyệt vọng để chuộc lỗi. Một người đàn ông đã thành công với chất nổ cố gắng mua lấy tên tuổi của mình trong lịch sử như một người thúc đẩy hòa bình và tri thức.

Một Di Sản Hai Mặt

Dynamite vẫn là biểu tượng của đổi mới công nghiệp, nhưng cũng là biểu tượng của sự phá hủy hiện đại. Các Giải Nobel, được thành lập sau này, đã trở thành những vinh dự danh giá nhất hành tinh — công nhận những thiên tài mang lại lợi ích cho nhân loại.

Alfred Nobel qua đời vào ngày 10 tháng 12 năm 1896, để lại một di sản không thể phân loại rõ ràng: nhà phát minh xuất sắc hay kẻ buôn bán chết chóc? Người hòa bình hay kẻ lợi dụng chiến tranh? Câu trả lời là cả hai, cùng lúc. Cuộc đời ông là một lời nhắc nhở rằng các tiến bộ khoa học luôn mang hai mặt, và những người tạo ra chúng mang trách nhiệm đạo đức mà không số tiền nào có thể hoàn toàn chuộc lỗi.